Thị trường tài chính là nơi diễn ra các hoạt động giao dịch mua bán chủ yếu. Như vậy, sự luân chuyển của vốn được thực hiện từ chủ thể cung sang chủ thể cầu về vốn. Bản chất của thị trường tài chính là sự vận động/trao đổi vốn trong xã hội.
Tài sản chính ở đây là các công cụ tài chính hoặc tài sản vô hình. Giá trị của tài sản chính không phụ thuộc vào bản chất của nó mà phụ thuộc vào các mối quan hệ tài chính. Các công cụ tài chính có thể bao gồm:
- vốn tài chính,
- cổ phiếu,
- trái phiếu,
- chứng chỉ quỹ,
- kỳ phiếu,
- thương phiếu,
- công cụ tài chính phát sinh…
Cấu trúc:
Cấu trúc của thị trường tài chính là hệ thống các chủ thể tài chính và các công cụ tạo nên thị trường. Cụ thể, cấu trúc thị trường có thể được phân loại theo công cụ tài chính, thời gian lưu thông hoặc hình thức phát hành.
Có nhiều cấu trúc khác nhau của thị trường tài chính, mỗi cấu trúc có đặc điểm riêng, với bản chất là nơi giao dịch và luân chuyển vốn từ chủ thể này sang chủ thể khác dựa trên các công cụ khác nhau.
Điều kiện:
- Kinh tế hàng hóa phát triển, cân đối tiền tệ ổn định, lạm phát được kiểm soát.
- Các công cụ tài chính phát triển phong phú và đa dạng.
- Hệ thống các trung gian tài chính được hình thành và mở rộng.
- Hệ thống pháp luật về giám sát thị trường được xây dựng và thống nhất.
- Cơ sở vật chất và hệ thống thông tin kinh tế được tạo ra, phục vụ cho hoạt động tài chính.
- Có đội ngũ các nhà đầu tư, kinh doanh, quản lý am hiểu thị trường tài chính.
Đặc điểm:
- Đối tượng mục tiêu của thị trường tài chính: Cung và cầu vốn/dòng tiền.
Ví dụ: Người A muốn giao dịch cổ phiếu của công ty B thì A và B là các thực thể thị trường tài chính.
- Các bên tham gia thị trường tài chính: Chứng khoán được phát hành.
Ví dụ: Hóa đơn GTGT được lập khi bán hàng hóa.
- Đối tượng tham gia thị trường tài chính: Pháp nhân và thể nhân tham gia thị trường tài chính.
Ví dụ: Công ty tài chính, công ty bảo hiểm, ngân hàng…
- Hàng hóa trên thị trường tài chính: Cổ phiếu, trái phiếu, hợp đồng tương lai… Tùy theo loại thị trường mà hàng hóa sẽ khác nhau.
Vai trò:
- Vai trò lớn nhất của thị trường tài chính là huy động vốn, dòng tiền trong và ngoài nước.
- Đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả dòng tiền và các công cụ tài chính.
- Thị trường tài chính có vai trò thực hiện các chính sách tài chính tiền tệ của nhà nước.
Chức năng:
- Là kênh dẫn vốn của người có dòng tiền nhàn rỗi, đến người kinh doanh. Điều này sẽ giúp dịch chuyển vốn từ người có tiền nhưng không có cơ hội kinh doanh sang người kinh doanh nhưng thiếu vốn để sử dụng đồng vốn một cách hiệu quả.
- Đẩy mạnh tiết kiệm và tập trung vốn, tạo tiền đề phát triển cơ sở vật chất cho sản xuất kinh doanh.
- Giúp mở cửa thị trường tài chính, thu hút đầu tư nước ngoài và thực hiện các chính sách cải cách kinh tế.
- Thị trường tài chính thực hiện chức năng thanh khoản cho các loại hàng hóa như chứng khoán.
- Cung cấp thông tin kinh tế, đánh giá giá trị doanh nghiệp đang hoạt động trên thị trường.
Phân loại:
Theo vòng quay vốn
- Các thị trường tài chính sơ cấp: Hoạt động chính là mua và bán chứng khoán mới hoặc chứng khoán phát hành lại thông qua một tổ chức ngân hàng.
- Thị trường tài chính thứ cấp: Bán lại chứng khoán đã phát hành trên thị trường sơ cấp. Thị trường thứ cấp được chia thành 2 loại nhỏ hơn: thị trường phi tập trung và sàn giao dịch.
Theo phương thức huy động nguồn tài chính
- Thị trường nợ: Nơi giao dịch các công cụ nợ. Trong đó công cụ nợ gồm 3 loại (nợ ngắn hạn có thời hạn dưới 1 năm, nợ trung hạn từ 1-10 năm, nợ dài hạn từ 10 năm trở lên).
- Chợ Thủ đô: Nơi huy động vốn bằng cách phát hành cổ phiếu. Ở đó, cổ phần có quyền được chia dựa trên tài sản và lợi nhuận của công ty. Các cổ đông sẽ nắm giữ một phần tài sản của tập đoàn.
Theo thời gian sử dụng nguồn tài chính huy động
- Thị trường tiền tệ: Nơi phát hành và thanh toán các công cụ tài chính ngắn hạn có thời hạn dưới 1 năm. Thị trường tiền tệ sẽ bao gồm các công cụ: Tín phiếu kho bạc, các khoản vay ngắn hạn ngân hàng, chứng chỉ tiền gửi, thương phiếu…
- Chợ Thủ đô: Là nơi thực hiện giao dịch các công cụ tài chính có thời gian đáo hạn từ 1 năm trở lên. Thị trường vốn là nơi xác định tỷ lệ cung cầu vốn dài hạn, được chia thành 3 phần: cổ phiếu, cho vay thế chấp và trái phiếu.
Theo tính chất pháp lý
- Thị trường tài chính chính thức: Ở đó, các hoạt động giao dịch tài chính, mua bán và chuyển đổi được thực hiện theo những nguyên tắc và thể chế được nhà nước quy định rõ ràng trong luật. Người tham gia sẽ được bảo vệ quyền lợi trước pháp trường.
- Thị trường tài chính phi chính thức: Giao dịch tài sản và nguồn tài chính không theo quy định hoặc thể chế do pháp luật quy định. Quyền lợi của các chủ thể tham gia thị trường nhà ở sẽ không được bảo vệ và thừa nhận.
Ngoài ra, căn cứ vào tính chất pháp lý, thị trường tài chính có thể có các thuật ngữ khác như: Thị trường pháp lý, thị trường tài chính quốc tế,… Ở đó, thị trường chứng khoán phái sinh là nơi diễn ra hoạt động mua bán các sản phẩm tài chính phái sinh: Quyền mua, bảo lãnh , trao đổi, hợp đồng kỳ hạn, v.v.
Cấu trúc thị trường tài chính Việt Nam
Khi hiểu rõ cấu trúc thị trường tài chính Việt Nam, nhà đầu tư sẽ đánh giá đúng bản chất và đặc điểm của các biến động. Mỗi nền kinh tế sẽ có những đặc điểm huy động vốn và công cụ tài chính khác nhau. Ở Việt Nam, cấu trúc thị trường tài chính được phân loại dựa trên thời gian sử dụng các nguồn tài chính huy động được: thị trường tiền tệ và thị trường vốn.
Thực trạng thị trường tài chính Việt Nam
- Học viện Tài chính.
- Thị trường trái phiếu và cổ phiếu.
- Thị trường bảo hiểm.
- Hệ thống ngân hàng thương mại.
Trong đó, hệ thống ngân hàng và các tổ chức tài chính ở Việt Nam là nguồn cung cấp vốn cho doanh nghiệp. Vì vậy, tốc độ tăng trưởng tín dụng ảnh hưởng rất lớn đến tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế.
Hệ thống ngân hàng thương mại ở Việt Nam rất đa dạng, với nhiều loại hình như ngân hàng thương mại nhà nước, ngân hàng thương mại cổ phần, ngân hàng thương mại cổ phần nhà nước, quỹ tín dụng nhân dân nòng cốt, quỹ tín dụng nhân dân cơ sở và các ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng 100% vốn nước ngoài…
Cơ chế tác động của ngân hàng chịu sự quản lý tập trung của ngân hàng nhà nước. Với các công cụ quản lý tiền tệ và nghiệp vụ do NHNN quản lý và giám sát.
Thực trạng tiền gửi và huy động vốn ở Việt Nam
Đây là hoạt động cao, sôi động trên thị trường Việt Nam, nhằm thu hút dòng tiền nhàn rỗi từ người dân. Dòng tiền nhàn rỗi từ các cá nhân có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế và thị trường tiền tệ. Các tổ chức ngân hàng thường đưa ra các hình thức để thu hút vốn từ người dân như:
- Khuyến khích khách hàng cá nhân nộp tài khoản tín dụng.
- Cạnh tranh rút tiền gửi có kỳ hạn của cá nhân, tổ chức kinh tế.
- Cạnh tranh phát hành chứng chỉ tiền gửi, trái phiếu, kì phiếu, v.v. Được thu vốn từ các khoản tiền gửi có kỳ hạn trên 6 tháng.