Trong pháp luật có định nghĩa, đầu cơ là hành vi mua vơ vét hàng hóa, tích trữ, om hàng và bán ra với giá cao. Hoạt động đầu cơ làm ảnh hưởng và gây biến động giá trên thị trường. Không chỉ khiến giá cả hàng hóa tăng, đầu cơ còn gây mất ổn định, gây khó khăn cho việc bình ổn thị trường của nhà nước.
Hình thức đầu cơ diễn ra trong thời gian ngắn hạn, đồng thời kiếm lời từ sự chênh lệch mạnh của giá mua vào – bán ra. Đặc điểm của đầu cơ là hành động có tính rủi ro cao, với mức lợi nhuận cao. Hành động đầu cơ phụ thuộc nhiều vào nhu cầu cung – cầu của thị trường.
Đầu cơ mang đến lợi nhuận cao nhưng cũng chứa nhiều rủi ro. Rủi ro đầu cơ đến từ sự biến động bất thường, khó đoán của thị trường, sẽ khiến người đầu cơ khó nắm bắt. Chẳng hạn như khi dự đoán giá chứng khoán không đi đúng tính toán ban đầu, hành đồng đầu cơ sẽ bị thua lỗ, thiệt hại nặng. Đầu cơ là một trong những phương thức kiếm lợi nhuận lớn từ thị trường tài chính, được nhiều nhà đầu tư áp dụng. Tuy nhiên, nếu không hiểu rõ về bản chất của đầu cơ, nhà đầu tư dễ có hành động sai lệch.
Ví dụ:
Thời điểm dịch bệnh covid-19 bùng phát, nhu cầu sử dụng khẩu trang y tế tăng cao. Một số người và đơn vị đã mua và tích trữ khẩu trang với số lượng lớn, tạo nên sự khan hiếm giả trên thị trường vật tư y tế, trong thời điểm dịch.
Sau một thời gian ngắn, những đối tượng này đã bán khẩu trang y tế ra thị trường với mức giá cao gấp 3-4 lần. Lợi nhuận thu được từ hoạt động kinh doanh khẩu trang là rất lớn, nhưng ảnh hưởng đến sự bình ổn của thị trường, quyền lợi người tiêu dùng.
Cổ phiếu đầu cơ là gì?
Hoạt động đầu cơ diễn ra ở thị trường chứng khoán khá phổ biến. Cổ phiếu đầu cơ là loại cổ phiếu bị mua vào với số lượng lớn, khi mức giá thấp, tạo ra sự khan hiếm trên thị trường. Đối tượng sẽ chờ thời gian phù hợp để bán ra cổ phiếu với mức giá cao, hành động này còn gọi là bán khống.
Theo quy luật cung cầu, khi nhu cầu mua lớn, sẽ đẩy ra cổ phiếu tăng, không đúng với giá trị thực của chúng trên thị trường. Các đối tượng đầu cơ chứng khoán sẽ tung tin đồn không chính xác, tạo làn sóng nhu cầu cổ phiếu ảo, khiến các nhà đầu tư săn lùng và mua mã cổ phiếu đó với giá cao. Lúc này, những đối tượng đầu cơ sẽ bán ra, để ăn chênh lệch từ sự khan hiếm của thị trường.
Các thuật ngữ liên quan đến đầu cơ chứng khoán
Đầu cơ trong chứng khoán có nhiều thuật ngữ liên quan, nhà đầu tư cần hiểu rõ để giao dịch hiệu quả và an toàn hơn:
- Bán khống: Là hình thức bán một loại tài sản hay chứng khoán mà người bán chưa hoặc không sở hữu nó. Lúc này, nhà đầu tư vay mượn chứng khoán và bán với giá cao, để tạo sự tăng giảm giá ảo của mã chứng khoán đó trên thị trường.
- Mua khống: Là hành động mua một số lượng cổ phiếu ảo trên thị trường, khiến giá tăng. Sau đó, đối tượng đầu cơ sẽ bán ra với giá cao hơn để kiếm lợi nhuận.
- Lướt phiên giao dịch: Nhà đầu tư mua cổ phiếu với giá thấp và bán ra với giá cao hơn, trong phạm vi hẹp. Hành vi diễn ra khi thị trường đang trong giai đoạn tích lũy, biên độ giao động giá hẹp.
- Mua trước bán sau: Thời điểm nhà đầu tư đang có sẵn mã cổ phiếu hoặc tiền trong tài khoản. Lúc này, nhà đầu tư mua cổ phiếu đang có xu hướng giảm giá. Khi dự đoán sau phiên giao dịch T+3 mã cổ phiếu này sẽ lên, đối tượng đầu cơ sẽ mua vào một lượng cổ phiếu bằng số cổ phiếu hiện có. Trước khi phiên giao dịch T+3 kết thúc, người chơi sẽ bán số lượng cổ phiếu đó để ăn chênh lệch (Khi giá tăng đúng dự đoán)
Sự khác nhau giữa đầu tư và đầu cơ chứng khoán
Đầu tư và đầu cơ chứng khoán có những điểm giống và khác nhau. Trong nhiều trường hợp, ranh giới đầu tư và đầu cơ chứng khoán không có nhiều khác biệt, khiến nhiều người nhầm lẫn. Dưới đây là so sánh sự khác nhau giữa đầu tư và đầu cơ bạn cần hiểu rõ:
| Tiêu chí | Đầu tư | Đầu cơ |
| Định giá hàng hóa | Giá trị thực của hàng hóa là mối quan tâm hàng đầu của nhà đầu tư. | Nhà đầu tư chỉ quan tâm đến sự chênh lệch, biến động của giá hàng hóa. |
| Rủi ro | Nhà đầu tư có phân tích chuyên sâu về giá cổ phiếu, để đưa ra quyết định. | Mức độ rủi ro cao hơn đầu tư, khi đối tượng chỉ dự đoán dựa trên phân tích không đáng tin cậy, các tin đồn và tâm lý chung của thị trường về giá chứng khoán. |
| Thời gian thanh khoản | Nhà đầu tư mong muốn cổ phiếu tăng giá và kiếm lợi nhuận bền vững, nên thời gian nắm giữ lâu hơn. | Nhà đầu tư muốn ăn chênh lệch do biến động giá, nên việc chớp thời cơ là điều cần thiết. Do vậy, thời gian nắm giữ chứng khoán khá ngắn. |
| Nguồn vốn | Vốn đầu tư thường từ nguồn tự có, chuẩn bị sẵn của người chơi. | Vốn đầu cơ thường đến từ các công cụ đòn bẩy, vay margin. |
| Khả năng dự đoán lợi nhuận | Lợi nhuận có thể dự đoán được, biến động trong tầm kiểm soát. | Lợi nhuận từ hoạt động đầu cơ thường khó đoán, tính bất ổn cao, có thể siêu lãi hoặc siêu lỗ. |
| Kỹ năng | Nhà đầu tư cần có kiến thức về thị trường, kỹ năng phân tích, có chiến lược cụ thể. | Đối tượng đầu cơ thường dựa trên xu hướng thị trường, cần có khả năng nắm bắt tâm lý đám đông. |
| Ví dụ | Cổ phiếu X giao dịch trên thị trường với giá 10$/cổ phiếu. Nhà đầu tư sẽ dự đoán dựa trên phân tích kỹ thuật về thị trường, doanh nghiệp đánh giá tiềm năng tăng giá của cổ phiếu X trong tương lai. Lúc này, nhà đầu tư sẽ mua vào với mong muốn cổ phiếu X sẽ tăng giá trong tương lai dài hạn. | Cổ phiếu X đang ở mức 10$/Cổ phiếu. Đối tượng đầu cơ sẽ dựa trên biến động thị trường, dự đoán giá cổ phiếu X. Đồng thời, nhà đầu tư sẽ mua khống 1 số lượng cổ phiếu X để đẩy giá tăng trong tương lai. Sau đó, đối tượng sẽ bán ra để ăn chênh lệch lợi nhuận từ giao dịch cổ phiếu X. |
Đầu cơ hay Đầu tư là sự lựa chọn tốt hơn?
Trong giao dịch chứng khoán, đầu cơ hay đầu tư sẽ là lựa chọn tốt hơn để kiếm lợi nhuận từ thị trường? Với những phân tích trên về đặc điểm của đầu cơ và sự khác biệt so với đầu tư, có thể thấy: Hoạt động đầu tư tốt hơn và an toàn hơn so với đầu cơ chứng khoán. Bởi:
- Đầu tư chứng khoán dựa trên kiến thức, kỹ năng thực tế để phân tích, đánh giá sự tăng – giảm giá của cổ phiếu. Đầu tư cũng sẽ có rủi ro nhưng mức độ rủi ro của đầu tư sẽ thấp hơn so với đầu cơ.
- Đầu tư chứng khoán mang lại lợi nhuận chậm và tốn nhiều thời gian hơn. Tuy nhiên, hình thức đầu tư sẽ mang lại thu nhập ổn định, bền vững và lâu dài.
- Hoạt động đầu tư chứng khoán minh bạch, được pháp luật bảo vệ về quyền lợi. Trong khi, hoạt động đầu cơ có thể cấu thành tội Hình sự, có quy định trong luật khi có ảnh hưởng nhất định đến thị trường.
Quy định về tội đầu cơ
Hành vi đầu cơ được nêu rõ trong luật Hình sự 2015, với các quy định rõ ràng về mức xử lý tương ứng với số tiền liên quan.
Yếu tố cấu thành tội đầu cơ chứng khoán
Các yếu tố cấu thành tội đầu cơ được quy định rõ trong điều 196, Luật Hình sự 2015. Trong chứng khoán, tội đầu cơ sẽ cấu thành khi:
- Lợi dụng tình trạng khan hiếm, hoặc tạo tình trạng khan hiếm giả để nâng giá chứng khoán để thu lợi bất chính. Số lượng hàng hóa (cổ phiếu/trái phiếu) phải lớn, mới đủ điều kiện cấu thành tội. Gây hậu quả nghiêm trọng là dấu hiệu cấu thành tội cơ bản. Mức độ hậu quả ở đâu được thể hiện như: Rối loạn thị trường, đẩy giá tăng vọt vượt qua khỏi tầm kiểm soát của ủy ban chứng khoán, ảnh hưởng đến uy tín của UBCK nhà nước…
- Hành vi đầu cơ nêu trên ảnh hưởng đến hoạt động quản lý, bình ổn thị trường chứng khoán, tác động đến các chính sách kinh tế – xã hội.
- Đối tượng phạm tội cố ý thực hiện hành vi. Việc vơ vét, mua bán chứng khoán để cố tình đẩy giá và thu lợi bất chính sẽ bị cấu thành tội. Trường hợp mua vào số lượng lớn, nhưng không có y định thu lợi bất kính sẽ không bị cấu thành tội.
- Chủ thể của tội đầu cơ: Bất cứ đối tượng là cá nhân, tổ chức nào có tư cách pháp nhân và năng lực trách nhiệm hình sự.
Mức phạt cho tội đầu cơ
Luật Hình sự năm 2015 cũng quy định rõ mức phạt cho tội đầu cơ nói chung. Mức phạt cụ thể cho tội đầu cơ được chia thành 3 khung:
- Khung 1: Mức phạt từ 30 – 300 triệu đồng hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm cho các hành vi đầu cơ gây thiệt hại giá trị như sau: Giá trị hàng hóa từ 500 triệu đồng đến 1.5 tỷ đồng. Đồng thời thu lợi bất kính từ 100 triệu đồng đến dưới 500 triệu đồng.
- Khung 2: Phạt tiền từ 300 triệu đồng đến 1.5 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 3-7 năm, cho các hành vi sau: Có tổ chức, lợi dụng chức vụ quyền hạn, lợi dụng danh nghĩa cơ quan/tổ chức để đầu cơ. Giá trị hàng hóa đầu cơ từ 1.5 tỷ đồng đến dưới 3 tỷ đồng. Thu lợi bất kính từ 500 triệu đồng đến dưới 1 tỷ đồng. Hành vi đầu cơ chứng khoán ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự và an toàn xã hội.
- Khung 3: Phạt tiền từ 1.5 – 5 tỷ đồng, hoặc phạt tù từ 7-15 năm, cho các hành vi sau: Giá trị hàng hóa đầu cơ từ 3 tỷ trở lên, thu lợi bất chính từ 1 tỷ đồng, tái phạm nguy hiểm.
Ngoài ra, hình phạt bổ sung tại Khoản 4, còn tùy mức độ và trường hợp cụ thể, có thể bị phạt: Từ 20 – 200 triệu đồng và bị cấm đảm nhiệm chức vụ.